Uykudan Uyandıktan Sonraki Beyin Fonksiyonel Bağlantısı, Rüyalarını Hatırlayan ve Hatırlamayan Birey

Neden bazı insanlar her gün rüyalarını hatırlarken diğerleri neredeyse hiç hatırlamaz? Bu çalışmanın araştırmacıları uyandıktan sonra uyku sonrası dakikalarda yüksek ve düşük rüya hatırlama kapasitesine sahip bireylerin beyin işlevsel bağlantısı ve bilişsel performansını karşılaştırarak bireyler arasındaki rüya hatırlama farklarının temelini anlamayı amaçlamışlardır. Araştırmacıların hipotezine göre, uyanmayı takip eden geçici dönem olan uyku inersiği, beyin ve bilişsel değişikliklerle ilişkili olarak, bireyler arasındaki rüya hatırlama farklarını açıklayan temel mekanizma olabilir. Uyku inersiği, uyandıktan sonra hissedilen geçici bir durumdur. Uyku inersiği, kişinin uyandıktan sonra hala uyku hâlinde olması veya tam olarak uyanamaması durumunu tanımlar. Birçok kişi, uyandıktan sonra kısa bir süre boyunca sersemlik, zihinsel bulanıklık, düşük tepki hızı, dikkat eksikliği ve motor becerilerde geçici bozulma gibi belirtiler yaşayabilir.

Araştırmacılar hipotezlerini test etmek için yüksek rüya hatırlama kapasitesine sahip bireylerin ve düşük rüya hatırlama kapasitesine sahip bireylerin beyin işlevsel bağlantılarını fMRI ile ve bilişsel işlevlerini bellek ve zihinsel hesaplama ölçekleri ile ölçmüşlerdir. Katılımcılar öğleden sonra kısa bir uyku uyuyup uyandıktan sonra deneye tabii tutulmuşlardır. Katılımcılara uyku seansından önce bir çizgi roman okuma görevi verilmiştir. Katılımcılar, uyandıktan sonra fMRI taramasından katılmışlardır. Ardından rüyalarına ve çizgi romanı ne kadar hatırladıklarına dair geribildirimler alınmıştır.

Araştırmacılar, yüksek rüya hatırlama grubu ile düşük rüya hatırlama grubu arasında farklılıklar bulmuş fakat çizgi romanın hatırlanma oranına ilişkin bir fark bulamamışlardır. Gruplar arasındaki rüya hatırlama düzeyindeki farklılıklar, katılımcıların uykunun hangi evrensinde uyandıklarına göre değişiklik göstermiştir. Yüksek rüya hatırlama grubundakiler, rüyalarını N2 (hafif) uyku evresinde uyandıktan sonra hatırlamışlardır. NREM uykusu dört farklı alt evreden oluşmaktadır (N1, N2, N3 ve N4). Bu evrelerden ilk ikisi, yani birinci (N1) ve ikinci evreler (N2) hafif uyku, diğer iki evre -üçüncü ve dördüncü evreler (N3 ve N4) ise derin uyku, yavaş dalga uykusu ya da delta uykusu olarak adlandırılmaktadır (Kocaaslan, Öniz & Özgören, 2010). Gruplar arasında N3 uykusundan uyandırılanlar arasına rüya hatırlama açısından bir fark bulunmamıştır.

Araştırmacılar, uyku inersiğinin neden olabildiği davranışsal bozulmaları zihinsel hesaplama göreviyle ölçerek gruplar arası anlamlı bir fark bulamamışlardır. Fakat katılımcılar uyandıktan sonra alınan fMRI taramalarında birçok farklılık gözlenmiştir. Düşük rüya hatırlama grubundakiler, yüksek rüya hatırlama grubundakilere kıyasla varsayılan mod ağı (Defaul Mode Network-DMN) bölgelerindeki bellek süreçleriyle ilgili bağlantılarda artmış işlevsellik göstermişlerdir. Varsayılan Mod Ağı (Default Mode Network – DMN), beynin içerisinde belirli bölgelerin birbirleriyle koordineli bir şekilde etkileşimde olduğu bir ağdır. DMN, birey uyandıkça dış dünyaya yönelik dikkat gerektiren görevlerden ziyade, içe dönük düşünce, öz-yansıtma, sosyal düşünce, hafıza ve hayal gücü gibi zihinsel süreçlerle ilişkilidir.

Katılımcıların uyanmasını takip fMRI tarama sonuçlarının karşılaştırılmasının sonuçlarına göre yüksek rüya hatırlama grubundakiler varsayılan mod ağı (DMN) içindeki sağ prefrontal korteks (PFK) ve Angular gyrus (AG) arasında artmış aktivasyon gözlenmiştir. Bu bölgelerin hepsi bellek süreçleriyle ilişkilendirilmektir. Sonuç olarak, uyandıktan hemen sonraki uyku inersiği halinin geri çağırmayı artıracak şekilde etkilediği bulunmuştur.

Kocaaslan, S., Öniz, A., & Özgören, M. (2010). Uykuda İşitsel Uyarılma Potansiyelleri. ADÜ Tıp Fakültesi Dergisi, 11(3), 49-56.