Bilgi Arama Sürecinin Durdurulması: Bir fMRI Araştırması

Bilgi teknolojisinin temel amaçlarından biri, karar verme sürecini desteklemek için bilgi arama sürecini kolaylaştırmaktır. Hem kişisel hem de iş hayatında, bilgi teknolojisindeki ilerlemeler ve bilginin erişilebilirliği, insanların karar verme için çok daha fazla arama yapmasına ve çok daha fazla bilgiye erişmesine imkan tanımıştır. Bu bolluk nedeniyle, çoğu karar için mevcut olan bilgi neredeyse sonsuzluğu, insanların aramayı nasıl durdurduğunu daha iyi anlamak için artan bir ihtiyaç vardır.

Arama, durmaktan bilişsel olarak daha az maliyetlidir

2021 yılında yapılan bir çalışmada araştırmacılar, arama ve durdurma süreçlerinin metabolik maliyetlerini keşfetmek, bu fenomenleri anlama açısından bir boşluğu doldurmak ve çeşitli alanlara katkıda bulunmayı hedeflediler. İlk olarak, bilgi arama sırasında durma davranışının beyinde, motor beceri görevlerinde aktif olan aynı bölgeleri etkinleştirdiğini tespit ettiler, bu da beyinde genelleştirilmiş bir durma mekanizmasının olası bir göstergesi olabileceğini düşündürmektedir. Bulgular, ayrıca bilgi yükü teorisine katkıda bulunmaktadır çünkü bulgular insanların bilgiyi aşırı alma olasılığının yüksek olduğunu ortaya koymaktadır (arama, durmaktan bilişsel olarak daha az maliyetlidir) ve bu nedenle bilgi yükü yaşama olasılıkları yüksektir, çünkü çalışma belleği hızla fazla bilgi ile dolmaktadır.

Araştırmacılar aynı zamanda, katılımcıların bilgi arama sürecini durdururken, motor beceri görevlerinde durma ile ilişkili olan beyin bölgelerinin aktivasyonunu gözlemlediler. En çarpıcı sonuç ise durma sırasında beyindeki aktivasyon miktarı. Bu, bilgiyi okumak, işlemek, bir ürün hakkındaki fikirleri güncellemek ve bir düğmeye basmak için gerekli olanın üzerinde ve üstünde bir aktivasyon olduğunu göstermektedir.

Beyin, enerji tasarrufu ve duramama

Genel kurala göre, organizmalar metabolik maliyetleri en aza indirecek şekilde inşa edilirler. Beyinlerin çalışması metabolik olarak zahmetlidir bu nedenle mümkün olduğunca enerji tasarrufu yapmaya çalışırlar. Çalışmanın bulguları, durmanın bilişsel olarak maliyetli olduğunu gösterirken bu bilgi bize, aramayı durdurmaya karşı muhtemel bir önyargı olduğunu ve durmamanın doğal olarak tercih edilen davranış olduğunu vurgulamaktadır.  Bu durum, bilgi açısından zengin bir ortamda, tıpkı kalori açısından zengin bir ortamda yemek yemeye devam etme (durmama) dürtüsünün sorunlu olabileceği gibi sorunlu olabilir.

Aşırı bilgi yüklemesi ve tükenmişlik

Sınırlı bilişsel kapasitemiz ve zamanımız göz önüne alındığında, araştırma önemli bir soruna işaret etmektedir.  X hakkında bilgi aramak için harcanan zaman, karar vermek, üretken eylemlerde bulunmak ve Y hakkında araştırma yapmak için harcanan zamanı zorunlu olarak sınırlar. Özellikle çalışma belleğindeki iyi bilinen bilgi işleme sınırlamalarımız göz önüne alındığında, beyinlerimiz tüketmek için mevcut bilgi miktarlarını idare etmek için yetersiz donanıma sahiptir. Aşırı bilgi tüketimi, anıların pekiştirilmesini engellemekte ve aşırı bilgi yüklemesine, dikkat tükenmesine, ego tükenmesine ve internet bağımlılığı gibi ruh sağlığı sorunlarına yol açmaktadır. Beyinlerimiz çok sınırlı bilgi alımına uygun olarak tasarlanmıştır; çalışma belleğindeki ciddi sınırlamalar bu gerçeği kanıtlamaktadır. Çalışma belleği bu sınırlılıklarımızla sığ işleme yoluyla başa çıkıyor gibi görünmektedir.

Motor beceri görevlerinde durma üzerine geniş bir literatür olmasına rağmen, bahsi geçen araştırma, bilgi aramayı durdurma kararını inceleyen ilk fMRI çalışmasıdır ve sonuçlarına göre durma eyleminde beklenenin ötesinde büyük miktarda aktivasyon gözlenmiştir. Bu aktivasyonların çeşitli anlamları olabilir. Bunlardan ilki, hedefe yönelik davranışı dikkatle koordine eden talamus ile ilgilidir. Durmak, yeni bir göreve geçmek anlamına gelir. Araştırmada bu, değerlendirmek için yeni bir nesneye geçmeyi veya halihazırda değerlendirilmiş nesneler arasından seçim yapmayı içermektedir. Laboratuvar dışındaki günlük ortamlarda, bilgi aramayı durdurmak genellikle benzer bir geçişle sonuçlanmaktadır ancak aramayı tamamen terk etmek veya daha sonraki bir zamana ertelemekle de sonuçlanabilir. Her durumda, dikkatin bir miktar yer değiştirmesi söz konusudur. Talamus bu süreçte devreye girmiş gibi görünmektedir.

Net aktivasyonun görüldüğü ikinci alan kaudattır. Kaudat, öğrenme, hafıza ve hayal etme dahil olmak üzere bir dizi işlevle ilişkilidir. Bu alandaki aktivasyon, bilgi arama bağlamında makul görünmektedir çünkü arama, bir kişinin bir öğe veya fikir hakkında bilgi edinmek amacıyla bilgiyi hafızada depolamasını gerektirmektedir.

Görsel kortekste de önemli ölçüde aktivasyon gözlenmiştir. Bunun nedeni, deneklerin gördüğü görsel temsil temelde aynı olduğunda, arama ile ilişkili aktivasyonun üzerinde ve üstünde olmasıdır. Bu aktivasyonu,n dikkati yeniden yönlendirmeye (yani yeni öğeleri görmeye hazırlanmaya) yönelik olduğu varsayılmıştır. Özellikle fusiformdaki aktivasyon bazı önemli süreçlerin işlediğini göstermektedir. Araştırmadaki mevcut görevde insanlardan, özelliklerinin sözlü açıklamalarına dayanarak ürünler arasından seçim yapmaları istenmiştir. Bu, ürünün zihinsel bir resmini oluşturmayı gerektirebilir; fusiform, nesneleri tanımanın yanı sıra hayal etmeye de dahil olduğundan, fusiformun üstesinden gelmesi için çok uygun bir görevdir. Önemli bulgu, fusiformun durma aşamasında yüksek aktivasyon göstermesidir.

Önceki araştırmalar arama davranışının nedenleri olarak bilginin değerini ve bilginin kokusunu incelemiştir. Bu önemli yapılara, söz konusu araştırmanın sonuçlarına dayanılarak, arama davranışında önemli bir faktör olarak durdurmanın yürütme kontrolünün uygulanması kavramı eklenmiştir. Aramaya devam etmenin maliyetleri ve faydaları ne olursa olsun, neredeyse sınırsız bilginin varlığında, durdurma davranışının uygulanması, yani istemli durdurma, arama sürecindeki son adımdır. Dolayısıyla, insan arama davranışını açıklama arayışında ihmal edilen önemli bir değişken, kullanıcının gönüllü olarak durdurma eylemini gerçekleştirme kabiliyetidir.

Mevcut teoriler, sınırlı bilginin olduğu bir ortamda iyi çalışmaktadır, çünkü bir kullanıcının edineceği bilginin tükenmesi durumunda isteğe bağlı durdurma uygulaması bir sorun teşkil etmemiştir. Ancak, günümüzde kullanıcıların etkileşimde bulunduğu neredeyse tüm bilgi sistemlerinde olduğu gibi, etkin bir şekilde sınırsız bilginin olduğu bir dünyada, kullanıcının arama sürecini gönüllü olarak askıya alma yeteneği giderek daha önemli hale gelmektedir.

Kaynak:

Browne, G. J., & Walden, E. A. (2021). Stopping information search: An fMRI investigation. Decision Support Systems, 113498. https://doi.org/10.1016/j.dss.2021.113498